Znaczenie „ Rocznika" w edukacji
 

Rocznik przez 37 lat, czyli od momentu ukazania się pierwszego tomu do chwili obecnej, pełni funkcje edukacyjne. Można go znaleźć w bibliotekach miejskich, szkołach, bibliotekach uniwersyteckich i wielu placówkach naukowych oraz instytutach. Niewątpliwe stanowi on kompendium wiedzy na temat miasta i południowego Podlasia. Od 1990 roku, a więc po reformie państwa w zakresie wprowadzenia samorządu wzrasta znaczenie towarzystw regionalnych w budowaniu „małych ojczyzn". Zaistniała tendencja do szukania własnych korzeni. Tradycja i dziedzictwo oraz przekaz między dawnymi, a dzisiejszymi czasami - to podstawowe wyzwanie, które kształtuje tożsamość osób znajdujących się na danym obszarze. Tworzenie lokalnej kultury to wnoszenie duchowego dziedzictwa, to równocześnie szczególny sposób odniesienia jednostki do własnej przestrzeni terytorialnej. Zwracamy na to uwagę, gdyż towarzystwo wydając rocznik ma przede wszystkim na względzie owe wartości lokalne, które jednocześnie motywują jego działalność. Po śmierci prezesa Mariana Kowalskiego nastąpiło zbliżenie Towarzystwa z lokalną społecznością. Wytworzyły się więzi z różnymi instytucjami, a nade wszystko ze szkołami na terenie miasta i okolicznych gmin. W ramach tzw. "Ścieżki regionalnej" rozpoczęła się edukacja jako swoista „praca od podstaw". Przykładem takiej współpracy jest corocznie organizowany konkurs pod hasłem „Międzyrzec - Historia - Dzień dzisiejszy". Zasadniczym celem tego konkursu jest mobilizacja jak największej rzeszy młodzieży szkolnej do poznawania własnej historii miasta i okolic, jej tradycji, a także wkomponowywanie tego we współczesność. Ukazywanie więzi i stałej łączności między tradycją i współczesnością jest zasadniczym przesłaniem tego konkursu. Tu znaczenie rocznika jest ogromne, ponieważ materiały w nich zawarte stanowią podstawową materię edukacyjną.

 

Konkurs odbywa się w trzech kategoriach wiekowych. Uczestniczą w nim uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich o zróżnicowanym poziomie. Najpierw następują eliminacje na etapie szkolnym. Uczniowie pod nadzorem nauczycieli rozwiązują testy w formie zestawu pytań. Najlepsi trafiają na ogólnomiejski finał i spośród nich wyłaniani są laureaci konkursu, którym wręczane są nagrody. Wszyscy uczestnicy finału otrzymują dyplomy za udział w konkursie, każdy z nich dostaje także „Rocznik Międzyrzecki".

 

W 2006 roku TPN przystąpił do programu operacyjnego organizowanego przez Ministerstwo Edukacji i Dziedzictwa Narodowego pn. „Patriotyzm Jutra". W Międzyrzecu z inicjatywy Towarzystwa ów program odbywał się pod hasłem „Przeszłość przepustką do jutra". Towarzystwo rozszerzyło swą współpracę ze szkołami. Obok konkursu historycznego przeprowadzono konkursy: literacko-plastyczny i fotograficzny. Przesłanie dla tych konkursów było „Podlasie… jakże nie kochać tej ziemi". Przy współpracy z Nadleśnictwem organizowany jest także konkurs przyrodniczo-ekologiczny. Wszyscy laureaci wyjeżdżają na autokarową wycieczkę do zamku Królewskiego i Muzeum Powstania Warszawskiego. Mimo trudności, głównie finansowych (Towarzystwo nie dostało na ten program dofinansowania), przeprowadzono wszystkie konkursy i zrealizowano cały program.

 

Co roku w dniu 16 listopada odbywa się uroczystość związana z „Krwawymi Dniami Międzyrzeca". Jest to szczególna manifestacja organizowana przez miejscowe gimnazjum przy udziale TPN. Upamiętnia ona wydarzenia, które zaistniały w pierwszych dniach odzyskania niepodległości na terenie Międzyrzeca. Owe pierwsze dni zostały okupione krwią żołnierzy POW oraz mieszkańców miasta. Rokrocznie wędruje tego dnia młodzieżowy marsz gwiaździsty z pochodniami. Punktem centralnym jest pomnik POW wzniesiony w środku miasta. Tu też odbywa się apel poległych. W roku 2006 uroczystość ta miała szczególny charakter z uwagi na duży udział młodzieży szkolnej. Z inicjatywy Towarzystwa wydrukowano reprint przedwojennego wydania książki pt. „Z krwawych dni". Wydanie to dzięki sponsoringowi, było rozprowadzane bezpłatnie wśród mieszkańców miasta. Strażacy z OSP "Stołpno" w Międzyrzecu Podlaskim zadbali o właściwą oprawę uroczystości i efekty specjalne. Czytane były teksty wyjęte z rocznika, nawiązujące do tych historycznych wydarzeń.

 

Ważnym elementem edukacji jest korzystanie z roczników podczas pisania wielu prac licencjackich i magisterskich. W ten sposób napisane prace często znajdują swoje uwyraźnienie na ramach rocznika i drukowane w obszernych fragmentach. W ten sposób działa jakby mechanizm zwrotny. Korzystanie z Rocznika pozwala na tworzenie pracy naukowej, a ta trafia ponownie na łamy Rocznika wzbogacając go o nowe wartościowe treści.

 

Wszystkie te działania świadczą o tym że kierunek działań zainicjowany przez TPN jest właściwy i stanowi „pracę od podstaw" w kreowaniu "Małej ojczyzny".

 

Podstawowym nurtem działań jest promocja Towarzystwa na zewnątrz - ukazywanie działalności w lokalnych mediach, na forum ogólnopolskim oraz na Wojewódzkiej Radzie Towarzystw Regionalnych. Tu Towarzystwo lokuje się na czołowej pozycji wśród stowarzyszeń regionalnych województwa lubelskiego. W 2003 roku kapituła w Lublinie przyznała prezesowi TPN Ryszardowi Turykowi prestiżowy medal im. Zygmunta Klukowskiego. Towarzystwo jest znane na ogólnopolskim forum, a w polskim ruchu regionalistycznym funkcjonuje jako jedyny niepowiatowy ośrodek, który regularnie wydaje roczniki o charakterze badawczo historycznym.

 

Najważniejszą sprawą jest dalsze pobudzanie świadomości młodzieży do poznawania własnej lokalnej historii, dziedzictwa kulturowego i tradycji. Do tego przyczyniają się powstające opracowania i książki poszczególnych członków towarzystwa w tym przede wszystkim: Józefa Geresza, Ryszarda Kornackiego i Stanisława Kalinowskiego. Ostatnio ukazała się wznowiona wersja rozszerzonego wydania książki „Międzyrzec w życiorysy wpisany", jak również zbiór legend i baśni podlaskich pt. „Czarna róża". Pozycje te stanowią swoisty elementarz i zarazem kompendium wiedzy na temat ludzi, którzy działali dawniej, a także tych, którzy kształtują lokalną rzeczywistość. Natomiast legendy i baśnie pobudzają wyobraźnię, każą odnieść się do dawniejszych zdarzeń, które ząb czasu naruszył i oddalił, lecz które poprzez upiększenie i legendarny przekaz ocalały od zapomnienia.

 

 

Pozycja Rocznika Międzyrzeckiego na regionalistycznym rynku

 

Rocznik Międzyrzecki zajmuje na lokalnym rynku wydawnictw regionalnych znaczącą pozycję. Praca wydawnicza rozpoczęta od 1969 roku nadal trwa i będzie kontynuowana. Obok Roczników ukazują się inne wydawnictwa firmowane przez TPN. W ostatnich latach wydano książkę Feliksa Olesiejuka pt. „Zwyczaje i obrzędy ludu Międzyrzecczyzny". Pozycję tę Towarzystwo wydało razem z samorządem Gminy Drelów zaraz po śmierci jego autora. Ukazały się także reprinty książek Adolfa Pleszczyńskiego: „Bojarzy Międzyrzeczy" i „Opis historyczno-statystyczny parafii międzyrzeckiej". Ukazało się także wznowienie przedwojennego wydania książki z „Krwawych dni", która opisuje wydarzenia z pierwszych dni po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku na terenie Międzyrzeca Podlaskiego.

 

Działalność wydawnicza Towarzystwa zaowocowała wieloma efektami, którymi było wydanie licznych prac magisterskich, źródłowo opartych na opracowaniach z Roczników. Artykuły i opracowania zawarte w Rocznikach stanowią kompendium wiedzy regionalnej i zasadniczą podstawę wielu opracowań naukowych.

 

Inną dziedziną działalności TPN jest edukacja regionalna wśród młodzieży szkolnej. Od wielu lat organizowany jest konkurs pod nazwą: „Międzyrzec – historia – dzień dzisiejszy". Cieszy fakt, że uczestniczy w nim coraz więcej młodzieży. Laureaci konkursów to młodzi ludzie szkół podstawowych, gimnazjalnych, średnich, którzy wykazują się dużym zasobem wiedzy o własnym mieście i najbliższym regionie.

 

Trzecia dziedzina działalności Towarzystwa, to integracja miejscowej inteligencji wokół najbardziej żywotnych problemów miasta. Istotną sprawą jest łączność pokoleniowa oraz kreacja młodszej generacji do działalności społecznej. Ta wymiana pokoleń jest podstawową kwestią w Towarzystwie, na którą zwracamy baczną uwagę.

 

Podczas jubileuszu XXXV-lecia działalności Towarzystwa, podkreślono rangę Towarzystwa i znaczenie Rocznika Międzyrzeckiego na rynku regionalnym. Podczas spotkania Anatol Jan Omelaniuk - przewodniczący Ogólnopolskiego Ruchu Stowarzyszeń Rzeczpospolitej podkreślił znaczenie wydawnictw regionalnych, w tym także Rocznika Międzyrzeckiego. Od 1989 roku rozpoczął się nowy etap rozwoju, który otworzył nowe możliwości. Dokonało się radykalne otwarcie na sprawy regionalne, w tym także lepsze spojrzenie na człowieka i jego problemy. Okres transformacji postawił także nowe zadania przed ruchem regionalistycznym. Oprócz szans rozwoju istnieją także zagrożenia, którymi są: postmodernizm, liberalizm, konsumpcjonizm i hedonizm. Wychodząc naprzeciw tym zagrożeniom należy prezentować obraz człowieka integralnego, który jest świadom własnych korzeni oraz tożsamości. Znajomość historii „Małej ojczyzny" - swojego najbliższego miasta i regionu jest podstawą rozwoju człowieka i jego tożsamości. Wchodząc do Europy stawiamy czoło uniformistycznemu stylowi kultury i reagujemy na antywartości i złe nawyki. Powinnością tego pokolenia jest zadbanie o właściwe miejsce Polski w Europie. Naszą wizją jest Europa jako kontynent wartości duchowych. Regionaliści winni zwracać uwagę na wymiar etyczny, w tym przede wszystkim na poszanowanie godności człowieka i jego odrębności, w tym również odrębności narodowej i kulturowej. Podstawową zasadą jest zadbanie o podmiotowość człowieka. Należy od dołu budować rzeczywistość lokalną. Potrzebna jest szeroko pojęta edukacja regionalna, w tym przede wszystkim praca oparta na tradycji. Działalność TPN w Międzyrzecu Podlaskim opiera się na takim fundamencie, a wydawanie Rocznika Międzyrzeckiego jako stałego periodyku jest zjawiskiem pozytywnym dla całego regionu Południowego Podlasia. Działalność Towarzystwa jest typowym przykładem oddolnej działalności lokalnej, która poprzez działalność wydawniczą, w tym przede wszystkim związaną z Rocznikiem Międzyrzeckim służy wzbogacaniu tradycji lokalnej. Tym samym taka działalność jest umacnianiem lokalnych więzi społecznych. Jest także typową reakcją na groźne zjawiska związane z globalizacją i unifikacją kultury.

 

Obecny podczas sesji Sławomir Partycki - Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych podkreślił: Zwrócę uwagę na istotny fragment Towarzystwa, jakim jest wydawanie „Rocznika Międzyrzeckiego". Bez żadnych wątpliwości stwierdzamy, że jest to swoista perełka na tle wydawnictw regionalnych Lubelszczyzny. Redagowane one są wspaniale zarówno pod względem formalnym jak i merytorycznym. Swą tematyką wykraczają poza obszar miasta i okolic - sięgają szerzej, regionalnej problematyki, dlatego należy życzyć dalszej wytrwałości zarówno na niwie wydawniczej jak również na płaszczyźnie edukacji regionalnej.

 

Długoletni poseł na Sejm RP Franciszek Jerzy Stefaniuk odniósł się również do działalności Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz wydawanego Rocznika Międzyrzeckiego. Stwierdził on: Szanując kulturę, szanujemy także człowieka. Dziś należy pochylić się nad wszystkimi tymi osobami, którzy dokumentują historię. TPN w Międzyrzecu Podlaskim jednoczy lokalną inteligencję. Są w tym mieście ludzie, którzy od dawna bronią się sami. Stanowią miejscową elitę. Nie trzeba wyjeżdżać do Rzymu, wystarczy być w Międzyrzecu aby naładować akumulatory i być lepszym. Kultura ma duszę, bo ją stanowią żywi ludzie. Nie jest też tworzona na zawołanie, czy też na zamówienie, lecz jest wyrazem prawdziwej twórczości pochodzącej z głębi ludzkiego ducha. Wydawane przez Towarzystwo Roczniki Międzyrzeckie stanowią wyraz takiej twórczości, tym większy, że Międzyrzec jest niewielkim miastem, bez dużych bibliotek, instytutów naukowych, czy środowisk naukowych.

 

 

Układ tematyczny i struktura Rocznika

 

"Rocznik Międzyrzecki" znalazł się w wielu bibliotekach i czytelniach. Jednak korzystanie z niego jest często utrudnione. Wyszukiwanie jednak odpowiednich artykułów i opracowań wiązało się ze żmudną kwerendą. Z tych też względów porządkując dotychczasowy dorobek naukowo-badawczy Towarzystwa, co pięć lat publikowany jest „Informator Bibliograficzny" ułatwiający korzystanie z materiałów. Informator stanowi integralną część Rocznika i okazało się, że także istotną pomoc źródłową. W jego strukturze uwzględniono zasadę podziału na wszystkie opublikowane opracowania w „Roczniku Międzyrzeckim" i zastosowano osiem działów problemowych. W każdym dziale w układzie alfabetycznym podaje się autorów poszczególnych opracowań, tematykę oraz rok wydania, tom i strony.

 

Przyjęto następujący podział opracowań:
I. Z dziejów Międzyrzeca, Południowego Podlasia i najbliższego regionu.

II. Opracowania numizmatyczne poszerzające zakres badań nad historią kraju i regionu.
III. Z badań nad oświatą, kultura, sztuką oraz nad wybranymi zagadnieniami demograficznymi i etnograficznymi Międzyrzecczyzny.
IV. Wspomnienia o życiu i działalności ludzi zasłużonych dla kraju i regionu..
V. Z badań nad środowiskiem naturalnym geograficzno-przyrodniczym Międzyrzecczyzny.
VI. Z działalności kulturalnej TPN w Międzyrzecu Podlaskim.
VII. Wspomnienia o członkach Towarzystwa, którzy na zawsze odeszli.
VIII. Uzupełniająca bibliografia do dziejów Międzyrzecczyzny.

 

Szczególnym zainteresowaniem cieszy się prezentowana w Roczniku tematyka związana z wybitnymi postaciami regionu Międzyrzecczyzny. Do nich należą m.in.: Henryk Grach, Piotr Niewęgłowski, Grzegorz Piramowicz, Witold Eichler, Jan Brożek, Adam Kukiel, Adolf Pleszczyński i wiele innych osób.

 

Ważnymi materiałami są te, które dotyczą miasta Międzyrzec Podlaski na przestrzeni dziejów oraz stosunków społecznych panujących na ziemiach Międzyrzecczyzny. W Rocznikach nie brakuje też artykułów dotyczących szkolnictwa i oświaty, zwłaszcza w wieku XIX i na początku XX wieku. Na kartach periodyku przedstawiany jest obraz lat okupacji, martyrologii, miejsc walki i spoczynku poległych. Na uwagę zasługują artykuły w których opisano zwyczaje i obrzędy ludu międzyrzeckiego. Do nich należą Święto Zmarłych, Boże Narodzenie, zwyczaje i obrzędy letnie, oraz obrzędy jesienne itp. Ciekawe również dla czytelników są zamieszone w Rocznikach wspomnienia dotyczące zarówno ludzi jak i wydarzeń w Międzyrzecu.

 

Każdy Rocznik opatrzony jest przedmową. Treść stanowią dwa podstawowe działy:
1. Artykuły i rozprawy
2. Materiały, w których prezentowana jest wyżej wymieniona tematyka.

Od drugiego tomu wprowadzono kolejny dział pt. Bibliografia. W nim zamieszczane są dokumenty źródłowe, druki zwarte, artykuły z czasopism i dzieł o treści ogólnej, dokumenty rękopiśmienne i materiały kartograficzne - jest to dość skrupulatnie wykonana nota bibliograficzna.
Kolejny czwarty dział to „Kronika", w której zamieszczane są wydarzenia dotyczące TPN, sprawozdania z działalności tego Stowarzyszenia, nekrologi zmarłych członków i działaczy Towarzystwa. Każdy tom kończy skorowidz nazw osobowych oraz skorowidz nazw geograficznych. Zgodnie z założeniami rocznik ciągle wzbudza zainteresowanie społeczeństwa międzyrzeckiego. Dla czytelników jest bogatym źródłem wiedzy z zakresu dziejów miasta i regionu, za tym i tej części południowego miasta, w której mieści się Międzyrzec.

 

Warto w tym miejscu również podkreślić fakt eksponowania regionalizmu zwłaszcza w czasach, gdy pierwszoplanową rolę odgrywa uniwersalne spojrzenie na rzeczywistość oraz powszechna tendencja do globalizacji. W Tym czasie publikacja ta stanowi znakomity podręcznik do nauki związanej z teraźniejszością i historią regionu. Potwierdzeniem wzrostu rangi regionalizmu i przydatności tego typu periodyków w dzisiejszych czasach niech będzie fakt opracowania i wdrożenia programu autorskiego pt. „Regionalizm w języku polskim" w szkole podstawowej nr 3 im. Jana Pawła II w Międzyrzecu Podlaskim. Autorka tej innowacji magister Izabela Włodarczyk programowe treści zaczerpnęła właśnie z Roczników Międzyrzeckich, które stanowiły podbudowę teoretyczną i źródłową. Łamy Rocznika Międzyrzeckiego służą też zaistnieniu na polu publicystycznym autorom żyjącym nieco dalej od dużych środowisk naukowych. Są inspiracją do podejmowania i kontynuacji badań nad przeszłością i współczesnością. Wreszcie są źródłem wiedzy, stanowią podbudowę teoretyczną wielu prac magisterskich. W ten sposób zamieszczono na łamach, szczególnie ostatnich tomów Rocznika prace magisterskie, które stanowiły małe monografie poszczególnych wsi, czy osad z terenu powiatu bialskiego w obrębie którego znajduje się Międzyrzec Podlaski.

 

Jako periodyk, Rocznik Międzyrzecki winien być wydawany raz do roku. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż nie wszystkie tomy były wydawane pojedynczo. Począwszy od tomu XXI i XXII, a wcześniej tom XVI i XVII mamy do czynienia z łączeniem ich w jedną publikację. W przedmowach dr Marian Kowalski wyjaśniał, iż wymienione wyżej tomy powstały dzięki rozszerzeniu prac naukowo-badawczych oraz z przyczyn technicznych niezależnych od TPN i redakcji. Taki sposób wydawania Roczników objął kolejne lata i kolejne części. Tom XXVII-XXVIII redagowany jest przez nowe kolegium redakcyjne, o czym była mowa na początku tego opracowania.

 

Obecny prezes Zarządu - Ryszard Turyk w artykule z „Głosu Międzyrzeckiego" zapowiadając ukazanie się kolejnego Rocznika pisze: Zmienimy szatę graficzną i wizualną. Będzie lepszy papier, druk oraz bardziej atrakcyjna okładka. Ważna jest też wypowiedź starosty bialskiego Tadeusza Łazowskiego, który podczas obchodu jubileuszu 35-lecia działalności TPN podkreślił, że swoim bogactwem, problematyką związaną przede wszystkim z Podlasiem i miastem rodzinnym, Rocznik może konkurować na rynku krajowym wszystkich Roczników naukowych.

Kontynuacja wydawania przez TPN w Międzyrzecu Podlaskim Rocznika Międzyrzeckiego jest nie tylko chlubną kartą tego Towarzystwa, ale też tradycją, która powiązana jest z powstaniem i działalnością pierwszego Towarzystwa Przyjaciół Nauk powstałego w Warszawie w 1800 roku, które również opracowywało i wydawało roczniki. W ówczesnych Rocznikach zamieszczano sprawozdania z posiedzeń, rozprawy naukowe oraz referaty i pochwały dla członków Towarzystwa. Układ tematyczny i struktura naszego periodyku przypomina historyczne już i znaczące w swej wymowie annały warszawskiego Towarzystwa.